Pierwszy list do kustoszów

1Wszystkim kustoszom braci mniejszych, do których dojdzie ten list, brat Franciszek, sługa wasz najmniejszy w Panu Bogu, śle pozdrowienie z nowymi znakami nieba i ziemi, które są wielkie i najważniejsze u Boga, a przez wielu zakonników i innych ludzi uważane za najmniejsze.

2Proszę was bardziej niż gdyby chodziło o mnie samego, o ile to jest stosowne i uważalibyście za pożyteczne, błagajcie pokornie duchownych, aby ponad wszystko czcili Najświętsze Ciało i Krew Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz święte imiona i słowa Jego napisane, które konsekrują Ciało. 3Kielichy, korporały, ozdoby ołtarza i wszystko, co służy do Ofiary, niech będą kosztowne.

4I jeśli w jakimś miejscu Najświętsze Ciało Pana będzie umieszczone za ubogo, niech będzie według przepisów Kościoła umieszczone przez nich w miejscu godnym i zabezpieczone i niech je noszą z wielką czcią i roztropnie udzielają innym. 5Także imiona i słowa Pańskie napisane, gdziekolwiek znajdą w miejscach nieodpowiednich, niech podejmują i składają w godnym miejscu. 6I w każdym kazaniu, które głosicie, nakłaniajcie lud do pokuty i [przypominajcie], że nikt nie może zbawić się, jeśli nie przyjmuje Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej (por. J 6, 54); 7a gdy kapłan je konsekruje na ołtarzu i na inne miejsce przenosi, niech wszyscy ludzie na klęczkach oddają chwałę, uwielbienie i cześć Panu Bogu żywemu i prawdziwemu. 8I Jego chwałę tak głoście i opowiadajcie wszystkim narodom, aby o każdej godzinie i na głos dzwonu wszystek lud na całej ziemi zawsze oddawał chwałę i składał dzięki Bogu Wszechmogącemu.

9I do których kolwiek braci moich kustoszów dojdzie to pismo i przepiszą, i będą mieć u siebie, i przepiszą dla braci, którzy mają obowiązek głoszenia kazań i opiekę nad braćmi, i wszystko, co zawiera się w tym piśmie, będą głosić aż do końca, niech wiedzą, że mają błogosławieństwo Pana Boga i moje. 10I niech tak będzie na mocy prawdziwego i świętego posłuszeństwa. Amen.

 

 

 

Autentyczność pisma była przedmiotem dyskusji między znanymi badaczami: Goetzem, Sabatierem, Lemmensem, Boehmerem. Zajmowali się tym zagadnieniem także Oliger i van Dijk.

Sabatier odkrył łaciński rękopis Listu w jednym z najstarszych kodeksów, tj. w kodeksie Vo i opublikował w 1902 r[1]. Jest to jedyne świadectwo tekstowe i to nie najpewniejsze, bo kopista nie wykazał się dokładnością, co można było sprawdzić przy badaniu innych pism, poświadczonych przez większą ilość rękopisów. Przyjmuje się jednak tę formę Listu wobec niemożności rekonstrukcji tekstu. Ogólnie też zgodzono się, że pismo jest autentyczne, ponieważ brak kopii nie musi być argumentem przeciwko autentyczności. Można tę sytuację wyjaśnić faktem zaistniałym dziesięć lat później. Minister generalny Jan Parenti na kapitule w 1230 r. w Asyżu wydał statut, w którym zobowiązał braci do przechowywania Najświętszego Sakramentu z największą czcią. Treść listu Franciszka stała się więc prawdopodobnie nieaktualna i nie było potrzeby rozpowszechniania go przez przepisywanie.

Esser podaje kilka dowodów na autentyczność, m.in. typowe dla Franciszka cechy stylu, użycie dawnego terminu „kustosz” w znaczeniu „przełożony”, wyraźny w treści wpływ pisma „Sane cum olim” Honoriusza III, wezwanie do publicznej modlitwy na głos dzwonu. To ostatnie zalecenie Esser uważa za novum, jakie Franciszek chciał zaprowadzić na gruncie chrześcijańskim pod wpływem zwyczaju mahometańskiego, z którym zetknął się na Wschodzie. Pisze o tym zarówno w wydaniu pism, jak i w swoich Studiach[2]. W tych ostatnich powołuje się na wypowiedź Corneta[3].

List prawdopodobnie był zredagowany w 1220 r. po powrocie z Ziemi Świętej. Należy do grupy listów eucharystycznych (List do duchownych, List do rządców narodów, drugi List do kustoszów). Na tę datę wskazywałyby związki z „Sane cum olim” (w. 4: „iuxta mandatum Ecclesiae”). Jako górną granicę czasową można by ustalić rok 1224. takie wnioskowanie podsuwają pouczenia, w których nie ma mowy o kościołach obsługiwanych przez braci. Ok. 1220 r. Bracia Mniejsi jeszcze nie mieli własnych kościołów. Pozwolenie na nie otrzymali dopiero w roku 1224 od Honoriusza III.

[1] P. Sabatier, Collection d’études et de documents sur l’histoire religieuse et littéraire du Moyen Age IV, Paris 1902, s. 135-136.
[2] K. Esser, Die Opuscula des hl. Franziskus von Assisi. Neue textkritische Edition, Editiones Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas, Grottaferrata (Romae) 1976, s. 169; K. Esser, Studien zu den Opuscula des hl. Franziskus von Assisi, Rom 1973, s. 318-319.
[3] B. Cornet, Le „De reverentia Corporis Domini”, exhortation et lettere de S. François, w: „Etudes Franciscaines” VII (1956), s. 169.