W imię Pana!
[Rozdział 1]
O tych, którzy czynią pokutę
1Wszyscy, którzy miłują Pana z całego serca, z całej duszy i umysłu, z całej mocy (por,. Mk 12, 30) i miłują bliźnich swoich jak siebie samych (por. Mt 22, 39), 2a mają w nienawiści ciała swoje z wadami i grzechami, 3i przyjmują Ciało i Krew Pana naszego Jezusa Chrystusa, 4i czynią godne owoce pokuty.
5O, jakże szczęśliwi i błogosławieni są oni i one, gdy takie rzeczy czynią i w nich trwają, 6bo spocznie na nich Duch Pański (por. Iz 11, 2) i uczyni u nich mieszkanie i miejsce pobytu (por. J 14, 23), 7i są synami Ojca niebieskiego (por. Mt 5, 45), którego dzieła czynią, i są oblubieńcami, braćmi i matkami Pana naszego Jezusa Chrystusa (por. Mt 12, 50).
8Oblubieńcami jesteśmy, kiedy dusza wierna łączy się w Duchu Świętym z Panem naszym Jezusem Chrystusem. 9Braćmi dla Niego jesteśmy, kiedy spełniamy wolę Ojca, który jest w niebie (por. Mt 12, 50). 10Matkami, gdy nosimy Go w sercu i w ciele naszym (por. 1 Kor 6, 20) przez miłość Boską oraz czyste i szczere sumienie; rodzimy Go przez święte uczynki, które powinny przyświecać innym jako wzór (por. Mt 5, 16). 11O, jak chwalebna to rzecz mieć w niebie świętego i wielkiego Ojca! 12O, jak świętą jest rzeczą mieć pocieszyciela, tak pięknego i podziwu godnego oblubieńca!
13O, jak świętą i cenną jest rzeczą mieć tak miłego, pokornego, darzącego pokojem, słodkiego, godnego miłości i ponad wszystko upragnionego brata i takiego syna: Pana naszego Jezusa Chrystusa, który życie oddał za owce swoje (por. J 10, 15) i modlił się do Ojca mówiąc: 14Ojcze święty, zachowaj w imię twoje tych (J 17, 11) których Mi dałeś na świecie; Twoimi byli i dałeś Mi ich (por. J 17, 6). 15I Słowa, które Mi dałeś, dałem im; a oni przyjęli i prawdziwie uwierzyli, że od Ciebie wyszedłem i poznali, że Ty Mnie posłałeś (por. J 17, 8).
16Proszę za nimi, a nie za światem (por. J 17, 9). 17Pobłogosław i uświęć (por. J 17, 17), i za nich samego Siebie poświęcam w ofierze (J 17, 19).
18Nie tylko za nimi proszę, ale za tymi, którzy dzięki ich słowu uwierzą we Mnie (por. J 17, 20), aby byli poświęceni ku jedności (por. J 17, 23), jak i My (J 17, 11). 19I chcę, Ojcze, aby i oni byli ze Mną tam, gdzie Ja jestem, żeby oglądali chwałę moją (por. J 17, 24) w królestwie Twoim (Mt 20, 21). Amen.
[Rozdział 2]
O tych, którzy nie czynią pokuty
1Wszyscy zaś oni i one, którzy nie trwają w pokucie 2i nie przyjmują Ciała i Krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa, 3i dopuszczają się występków i grzechów, i którzy ulegają złej pożądliwości i złym pragnieniom swego ciała, 4i nie zachowują tego, co przyrzekli Panu, 5i służą cieleśnie światu cielesnymi pragnieniami i zabiegami świata, i troskami tego życia: 6opanowani przez szatana, którego są synami i spełniają jego uczynki (por. J 8, 41), 7są ślepi, ponieważ nie widzą prawdziwego Światła, Pana naszego Jezusa Chrystusa.
8Nie mają mądrości duchowej, ponieważ nie mają Syna Bożego, który jest prawdziwą Mądrością Ojca; 9o nich jest powiedziane: Mądrość ich została pochłonięta (por. Ps 106, 27); i: Przeklęci, którzy odstępują od przykazań twoich (Ps 118, 21).
10Widzą i poznają, wiedzą i postępują źle, i sami świadomie gubią dusze.
11Patrzcie, ślepcy, zwiedzeni przez waszych nieprzyjaciół: przez ciało, świat i szatana; bo ciału słodko jest grzeszyć, a gorzko jest służyć Bogu; 12ponieważ wszystkie występki i grzechy z serca ludzkiego wychodzą i pochodzą (por. Mk 7, 21. 23), jak mówi Pan w Ewangelii.
13I niczego nie macie w tym świecie ani w przyszłym.
14I uważacie, że długo będziecie posiadać marności tego świata, lecz łudzicie się, bo przyjdzie dzień i godzina, o których nie myślicie, nie wiecie i których nie znacie; ciało choruje, śmierć się zbliża i tak umiera gorzką śmiercią.
15I gdziekolwiek, kiedykolwiek i w jakikolwiek sposób umiera człowiek w śmiertelnym grzechu bez pokuty i zadośćuczynienia, jeśli może zadośćuczynić, a nie zadośćczyni, szatan porywa jego duszę z jego ciała z takim uciskiem i męką, o jakich nikt wiedzieć nie może, o ile tego nie doznaje.
16I wszystkie bogactwa i władza, i wiedza, i mądrość (por. 2Krn 1, 12), o których sądzili, że mają, zostały im odjęte (por. Łk 8, 18; Mk 4, 25).
17I pozostały dla krewnych i przyjaciół, a oni zabrali i podzielili jego majątek, a potem powiedzieli: „Niech będzie przeklęta jego dusza, bo mógł więcej nam dać i zgromadzić niż zgromadził”.
18Ciało jedzą robaki i tak zgubili ciało i duszę w tym krótkim życiu i pójdą do piekła, gdzie będą cierpieć męki bez końca.
19Tych wszystkich, do których dojdzie ten list, prosimy przez miłość, którą jest Bóg (por. 1 J 4, 16), aby te wyżej wspomniane wonne słowa Pana naszego Jezusa Chrystusa z miłości ku Bogu życzliwie przyjęli.
20A ci, którzy nie umieją czytać, niech starają się, aby im często czytano.
21I niech je zachowują, postępując święcie aż do końca, bo są duchem i życiem (J 6, 64).
22A ci, którzy tego nie uczynią, będą musieli zdać rachunek w dzień sądu (por. Mt 12, 36) przed trybunałem Pana naszego Jezusa Chrystusa (por. Rz 14, 10).
Komentarz
List do wiernych ma dwie redakcje. Powszechnie znana i zamieszczana w wydaniach Pism jest – jak się okazuje – redakcją drugą. Pierwszą odkrył w 1900 r. Sabatier w kodeksie Vo, a następnie opublikował[1]. Uznał odkryty przez siebie tekst za początkową wersję Listu do wiernych. W dyskusji znanych badaczy pism Franciszkowych nad relacją genetyczną obu tekstów Boehmer i Lemmens[2] mieli odmienne zdanie – uważali nowoodkrytą wersję za późniejsze streszczenie Listu, Goetz[3] bronił tezy Sabatiera.
W ostatnim okresie badania obu tekstów podjął Esser, zestawiając odpowiadające sobie fragmenty na podstawie rękopisów z kodeksów Vo i As[4]. Pierwsza redakcja nie ma wymienionych adresatów, a w zakończeniu brak zalecenia by list rozpowszechniać. Dla Essera są to wskaźniki, że pismo jest wcześniejsze. Brak w nim także dość obszernego rozważania o Słowie Ojca, o roli Eucharystii w zbawieniu człowieka, podkreślanej później może w związku z błędnym nauczaniem katarów. Nie ma niektórych problemów życiowych braci i sióstr pokutujących, uwzględnionych w drugiej redakcji Listu, niewątpliwie dodanych później dzięki doświadczeniu. Proste wezwanie do pokuty i równie proste uzasadnienia zdradzają także wcześniejsze redagowanie. Według Essera między dwiema wersjami Listu istnieje taki sam związek, jak między najwcześniejszą regułą – „forma vivendi” a Regułą niezatwierdzoną. Dla tegoż badacza dość pewnym wskaźnikiem wcześniejszego powstania tego pisma jest korzystanie z psałterza rzymskiego przy cytowaniu psalmów, podczas gdy w powszechnie znanej wersji Listu cytaty pochodzą z psałterza galikańskiego który powoli wypierał ten pierwszy. Tekst z kodeksu Vo ma prostą, przejrzystą kompozycję, czego nie można już powiedzieć o wersji drugiej ze względu na poszerzoną tematykę.
Redakcja pierwsza uznana jest przez Essera za autentyczne pismo św. Franciszka, jakkolwiek w zakończeniu brak zwrotu Świętego z podaniem imienia, jak w wersji dłuższej, a jest natomiast wyraz „prosimy” (liczba mnoga). Może to być dowodem współpracy z sekretarzem.
Tytuł List do wiernych został nadany tekstowi jako pierwszej redakcji Listu powszechnie znanego pod tym tytułem, pochodzącym z „Incipit” w różnych kodeksach. Dziełko w kodeksie Vo nie ma bowiem żadnego tytułu. Natomiast w samym tekście (2, 19) pismo to nazwane zostało listem. Podtytuł nadany przez Essera: Zachęta dla braci i sióstr pokutujących wynika z treści.
Adresatami listu są zatem mężczyźni i kobiety czyniący pokutę, ludzie z kręgów związanych bliżej ze św. Franciszkiem, o czym świadczą ostatnie zdania listu. Z nich niewątpliwie ukonstytuował się Trzeci Zakon.
W związku z tym wyłania się jeszcze jeden problem, mianowicie: czy List jest normą życia daną członkom Trzeciego Zakonu? Esser uważa, że ta kwestia rozważana odnośnie do drugiej redakcji jest tak samo ważna w stosunku do pierwszej. Odpowiedzi na to pytania, niestety, dać nie można, bo jakkolwiek pierwsi biografowie[5] wzmiankują, że Franciszek dał normę życia braciom i siostrom pokutującym tak samo jak Braciom Mniejszym i Ubogim Paniom u św. Damiana, ale nie podali treści tejże normy, która ułatwiłaby skonfrontowanie tekstów.
Czas powstania pierwszej redakcji Listu pozostaje nadal sprawą otwartą. Pewne cechy (stylu i treści) wspólne z Regułą niezatwierdzoną nie mogą być podstawą wnioskowania, ponieważ nie znane są daty napisania poszczególnych fragmentów Reguły. Esser przypuszcza, że pismo mogło powstać przed założeniem Trzeciego Zakonu, tj. przed rokiem 1221.
——————————————————————————–
[1] P. Sabatier, Collection d’études et de documents II, Paris 1900, s. 132-136.
[2] L. Lemmens, Opuscula sancti Patris Francisci Assisiensis, Quaracchi 1904, s. 182-185; H. Boehmer, Analekten zur Geschichte des Franciscus von Assisi. S. Francisci opuscula, regula poenitentium, antiquissima de regula Minorum, de stigmatibus s. patris, de sancto eiusque societate testimonia, Tübingen 1904, XIX. LVII.
[3] W. Goetz, Die Quellen zur Geschichte des hl. Franz von Assisi, Gotha 1904, s. 24-25.
[4] K. Esser, Ein Vorläufer der „Epistola ad fideles” des hl. Franziskus von Assisi, w: Collectanea Franciscana, 1975, fasc. 1-2, 8-13.
[5] 1C 37: Wszystkim też nadał normę życia i prawdziwie ukazywał drogę zbawienia w każdym stanie. BLegMj IV, 6: …bardzo wielu wiązało się nowymi prawami pokuty według sposobu przyjętego od Męża Bożego.