1 Bądź pozdrowiona, Królowo Mądrości, Pan niech cię strzeże z twą siostrą, świętą, czystą Prostotą.
2 Pani święte Ubóstwo, Pan niech cię strzeże z twą siostrą, świętą Pokorą.
3 Pani święta Miłości, Pan niech cię strzeże z twą siostrą, świętym Posłuszeństwem.
4 Wszystkie najświętsze cnoty, niech was strzeże Pan, od którego się wywodzicie ipochodzicie.
5 Nie ma w ogóle na całym świecie żadnego człowieka, który mógłby jedną z was posiadać, jeśli wcześniej nie umarłby.
6 Kto jedną posiada, a innym nie uchybia, posiada wszystkie.
7 I kto jednej uchybia, żadnej nie posiada i wszystkim uchybia (por. Jk 2, 10).
8 I każda zawstydza wady i grzechy.
9 Święta Mądrość zawstydza szatana i całą jego przewrotność.
10 Czysta i święta Prostota zawstydza całą mądrość tego świata (por. 1Kor 2, 6) imądrość ciała.
11 Święte Ubóstwo zawstydza pychę i skąpstwo, i troski tego świata.
12 Święta Pokora zawstydza pychę i wszystkich ludzi, którzy są ze świata, podobnie iwszystko co jest ze świata.
13 Święta Miłość zawstydza wszystkie pokusy diabelskie i cielesne, i wszelką bojaźń cielesną.
14 Święte Posłuszeństwo zawstydza wszelkie ludzkie i cielesne pożądania,
15 iutrzymuje ciało w umartwieniu, aby było posłuszne duchowi i aby słuchało swego brata,
16 i czyni człowieka poddanym i uległym wszystkim ludziom,
17 i nie tylko samym ludziom, lecz także dzikim i okrutnym zwierzętom,
18 aby mogły z nim czynić, co zechcą, na ile im Pan z wysoka pozwoli (por. J 19, 11).
Komentarz
W większości rękopisów kopiści w „Incipit” nazywają utwór Pozdrowieniem cnót. Jedynie Tomasz z Celano określił go jako Pochwały cnót, a od niego Boehmer przyjął taki tytuł.
Świadectwo Celańczyka jest bardzo cenne, bo: 1/ jest jedynym potwierdzeniem autentyczności pochwały cnót w XIII w.; 2/ zawiera cytat z pieśni: „Witaj Królowo Mądrości, Pan niech cię strzeże z Twą siostrą, czystą, świętą Prostotą!”[1].
W świadectwach tekstowych z następnych wieków pisarze nie informują wprawdzie w „Incipit” o autorstwie Franciszka, poza jednym w kodeksie OB., ale zamieszczają utwór wśród dziełek Świętego Autora. „Explicit” w kodeksach B5 i PM podaje Franciszka jako twórcę pieśni. Ponadto Angelus Clarenus[2] w swoich dziełach zamieszcza cytaty z tego utworu, najobszerniejszy w wykładzie Reguły[3]. Ilość tekstów rękopiśmiennych, świadczących o autentyczności jest większa niż dla Pozdrowienia Maryi. Pieśń zapisana jest w trzydziestu ośmiu kodeksach zawierających dziełka Franciszka, pochodzących z XIV, XV i XVI w., a wśród nich – co zasługuje na uwagę – w kodeksie As z XIII w. Tekst z kodeksu As jest dla Essera podstawą wydania krytycznego jako najmniej zmieniony przez poprawki kopistów. Istnieje też jeden przekład włoski z pocz. XVI w.
Za autentycznością pieśni przemawiają także wewnętrzne dowody. Mianowanie cnót siostrami i paniami jest typowe dla św. Franciszka, na co zwrócił uwagę Goetz[4]. Użycie wyrazów: corpus, caro, spiritus, mundus, należących do słownictwa Franciszkowego również potwierdza jego autorstwo[5].
O czasie powstania utworu nie da się nic powiedzieć. Pozdrowienie cnót zawsze poprzedza Pozdrowienie Maryi. Na tej podstawie Boehmer uważał, że to ostatnie musiało być drugą częścią Pozdrowienia cnót[6]. Vorreux przyjmuje odwrotny układ, uzasadniając go treścią „Incipit” przed pochwałami cnót, w których kopiści wyjaśniają, że cnoty te zdobią Maryję[7]. Esser natomiast zwraca uwagę nie na kolejność, ale na fakt, że w rękopiśmiennej tradycji oba utwory były jednak traktowane oddzielnie, ponieważ mają odrębne „Incipit”[8]. W swoim wydaniu zamieszcza je w osobnych rozdziałach z komentarzami.
Pochwały cnót nie są w sensie ścisłym modlitwą. Franciszek w części początkowej zwraca się do cnót, w dalszej wymienia skutki, jakie te cnoty sprawiają. Interesujące są myśli poświęcone posłuszeństwu. Zajmują dużo więcej miejsca w utworze niż uwagi dotyczące innych cnót. Wyakcentowanie cnoty posłuszeństwa wskazywałoby na rolę, jaką odgrywało w jego duchowości. Wersety mówiące o współzależności cnót (w. 6-7) zdają się być echem rozważań św. Hieronima[9] i św. Ambrożego[10] na ten temat.
Utwór ma charakter poetycki. Żywa wyobraźnia Franciszka uosabia cnoty. Owe „panie” (dominae) zbliżają rycerskiego Franciszka do Pana (dominus) Jezusa Chrystusa. One są zawsze z Nim złączone. Jemu służy ten, kto się poświęca na służbę cnót. Dlatego pochwały cnót można zrozumieć tylko w całokształcie franciszkańskiego naśladowania Chrystusa.
——————————————————————————–
[1] 2C 189.
[2] Angelus Clarenus wstąpił do zakonu ok. 1270 r. W 1289 przyłączył się do spirytualistów i z tej racji był prześladowany. Zmarł w 1337 r. Pozostawił po sobie dzieła z zakresu duchowości franciszkańskiej.
[3] Angelus Clarenus, Expositio regulae Fratrum Minorum, wyd. L. Oliger OFM, Quaracchi 1912.
[4] W. Goetz, Die Quellen zur Geschichte des hl. Franz von Assisi, Gotha 1904, s. 55; por. O. Schmucki, Franciscus „Dei laudator et cultor”. De orationis vi ac frequentia in eius cum scriptis tum rebus gestis, w: „Laurentianum” 10, Roma 1969, 29-30.
[5] K. Esser, Die Opuscula des hl. Franziskus von Assisi. Neue textkritische Edition, Editiones Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas, Grottaferrata (Romae) 1976, s. 422.
[6] H. Boehmer, Analekten zur Geschichte des Franciscus von Assisi. S. Francisci opuscula, regula poenitentium, antiquissima de regula Minorum, de stigmatibus s. patris, de sancto eiusque societate testimonia, Tübingen 1904, s. XXVIII.
[7] Th. Desbonnets, D. Vorreux, Saint François d’Assise. Documents. Ecrits et premières biographies, Paris 1968, s. 168.
[8] Esser, Die Opuscula, s. 419.
[9] Commentarius in Isaiam prophetam, lib. XVI. cap. LVI: PL 24, 538C; CCLXXIII A, 629.
[10] Expositio evangelii secundum Lucam, lib. V, 63; PL 15, 1655 C; CCXIV, 157.