List do św. Antoniego

 

Tekst

 

1Bratu Antoniemu, biskupowi memu, brat Franciszek [przesyła] pozdrowienie. 2Uważam to za dobre, że wykładasz świętą teologię barciom, byle byś tylko podczas tego studium nie gasił ducha modlitwy i pobożności, jak mówi reguła.

Dyskusję nad autentycznością listu wywołał Sabatier, pisząc o negatywnym stosunku św. Franciszka do wiedzy. W miarę postępujących badań i dzięki wynalezieniu większej liczby tekstów rękopiśmiennych autorstwo św. Franciszka uzyskiwało coraz pewniejsze potwierdzenie.

Tomasz z Celano pisze wyraźnie o Liście do św. Antoniego: „Gdy raz napisał do św. Antoniego, takie słowa umieścił na początku listu: Bratu Antoniemu, biskupowi memu [1]”. Nie podaje jednak treści listu.

Odpisy Listu jako samodzielnej perykopy w kodeksach rękopiśmiennych datują się od początku XIV w., a w kronikach i żywotach św. Antoniego od połowy XIV w. Tekst Listu występuje w dziesięciu łacińskich kodeksach pochodzących z XIV i XV w., ponadto w tłumaczeniu (rękopis) na język górnoniemiecki z przełomu XV i XVI w. oraz w czterech kronikach (jedna z XIV w., trzy z XVI w.) i w jednym żywocie św. Antoniego z XIV w.

Treść Listu jest prawie niezmieniona w tychże odpisach, jedynie występują warianty wyrazowe, zwłaszcza w adresie i zakończeniu. Z tym wiąże się problem tytułu nadanego Antoniemu przez Franciszka: „biskupowi memu”. Dla wielu badaczy pozostał on zagadkowym. Esser próbuje wyjaśnić w ten sposób: według statutów soboru laterańskiego IV (1215 r.) biskupi mieli obowiązek głoszenia kazań osobiście lub delegowania w swoim imieniu zdolnych do tego kaznodziejów. Do biskupów także należało nauczanie kandydatów do kapłaństwa, przygotowanie na kaznodziejów. W zakonach też musiał ktoś spełniać tę rolę biskupów. Ponieważ Antoni wykładał teologię, Franciszek nazwał go biskupem. Prawdopodobnie tytuł ten mógł być właściwie rozumiany tylko w tamtym okresie, byłby więc także dowodem autentyczności Listu. Późniejsi kopiści zmienili ten adres na bardziej dla nich zrozumiały: „Najdroższemu memu bratu Antoniemu”. To sformułowanie występuje w dwóch kronikach czternastowiecznych i w dwóch szesnastowiecznych.

Datę Listu wyznacza powołanie się Franciszka na Regułę. Przepis, na który Franciszek cytuje pochodzi z Reguły zatwierdzonej (2Reg 5, 2), zatem List mógł być napisany najwcześniej po kapitule 1223 r. (papież Honoriusz III zatwierdził ją 29 XI 1223 r.). Na przełomie lat 1224/25 Antoni udał się do południowej Francji i pracował tam jako wędrowny kaznodzieja, a także wykładowca teologii. Esser za najprawdopodobniejszą datę powstania Listu przyjmuje koniec 1223 r. lub początek 1224 r.

 List ma dużą wartość tak ze względu na to, że jest świadectwem kontaktu między dwoma wielkimi i popularnymi do dziś Świętymi średniowiecza, jak i ze względu na wyraźnie ujawniony pogląd Franciszka na zdobywanie wiedzy teologicznej.